Xét nghiệm gen gây bệnh teo cơ tủy SMA

Bệnh teo cơ tủy (tên tiếng Anh là Spinal Muscular Atrophy – SMA) là bệnh thần kinh – cơ, di truyền lặn trên nhiễm sắc thể số 5, với đặc điểm suy yếu các cơ gốc chi đối xứng do thoái hoá tuần tiến của các tế bào sừng trước tuỷ sống. Hiện tại trên thế giới, tần suất mắc bệnh là 1/10.000 và tần suất người mang gen bệnh là 1/50.

Lâm sàng

Nghĩ đến SMA khi bệnh nhân có các triệu chứng và dấu hiệu sau đây:

Vận động khó khăn
Yếu cơ từ gần tới xa
Giảm trương lực cơ
Mất hoặc giảm phản xạ
Rung cơ lưỡi cục bộ

SMA được chia thành 5 type dựa vào tuổi khởi phát bệnh và mức độ nặng của bệnh.

Thể bệnh	Khởi phát	Tuổi thọ	Vận động	Triệu chứng
SMA 0	Trước sinh	< 6 tháng	Không	Giảm trương lực cơ sơ sinh nặng Suy hô hấp sớm, liệt mặt Trẻ có thể tử vong do suy hô hấp
SMA I (Bệnh Werdnig-Hoffmann)	< 6 tháng	Thường ≤ 2 tuổi	Không thể tự ngồi	Phản xạ gân xương yếu hoặc mất Giảm trương lực cơ toàn thân nặng Yếu cơ mặt, khó thở, khó nuốt, co rút cơ cục bộ Trẻ có thể tử vong do suy hô hấp và các biến chứng của liệt cơ.
SMA II (Bệnh Dubowitz)	6-18 tháng	70% sống đến 25 tuổi	Có thể tự ngồi được	Run ngón tay Giảm trương lực cơ Chậm phát triển vận động, không đứng và đi được Biến chứng cong vẹo cột sống và nuốt khó
SMA III (Bệnh Kugelberg-Welander)	> 18 tháng	Bình thường	Có thể tự đi được	Chậm phát triển vận động Yếu cơ gốc chi, co rút cơ, cong vẹo cột sống
SMA IV	Trưởng thành	Bình thường	Bình thường

Nguyên nhân di truyền

Nguyên nhân gây bệnh SMA là do đột biến gen SMN (survival monitor neuron) trên nhiễm sắc thể số 5 (5q13). Gen SMN quy định tổng hợp protein SMN dài 294 axít amin hiện diện chủ yếu ở các tế bào thần kinh vận động tủy sống. Đột biến ở gen SMN khiến cho các tế bào thần kinh vận động trong tủy sống và não bộ không hoạt động.

Gen SMN có 9 exon (exon 1, 2a và 2b, 3 – 8) với 2 phiên bản rất giống nhau là SMN1 (SMNt) và SMN2 (SMNc), chỉ khác nhau ở một vài nucleotide (hình 1). Phiên bản SMN1 tổng hợp được protein có chức năng chủ yếu, trong khi protein SMN2 có rất ít chức năng. Đồng hợp tử đột biến xoá mất exon 7 và 8 gen SMN1 gây ra bệnh ở 95% các trường hợp hợp SMA nặng. Chỉ khoảng 5% bệnh nhân SMA là do đột biến điểm trên gen SMN1.

Hình 1. Sơ đồ gen SMN và 5 vị trí nucleotide khác nhau giữa gen SMN1 và SMN2

Cơ chế di truyền

Gen gây bệnh di truyền lặn trên nhiễm sắc thể thường số 5 nên tỉ lệ mắc bệnh là như nhau ở cả hai giới nam và nữ. Người mang 1 gen bệnh (dị hợp tử) sẽ không biểu hiện bệnh nhưng có thể có con bị bệnh nặng nếu lấy người có cùng loại đột biến gen.

Trường hợp bố và mẹ đều là người mang gen bệnh, nguy cơ sinh con bị bệnh mỗi lần mang thai như sau (hình 2):

50% khả năng sinh con là người lành mang gen bệnh (dị hợp tử)
25% khả năng sinh con là người khỏe mạnh không mang gen bệnh
25% khả năng sinh con mắc bệnh SMA nặng (đồng hợp tử gen bệnh)

Hình 2. Sơ đồ di truyền gen gây bệnh SMA

Chẩn đoán

Chẩn đoán bệnh dựa trên:

Triệu chứng và dấu hiệu lâm sàng
Xét nghiệm men cơ CPK (creatinkinase), sinh thiết cơ, điện tâm đồ tiềm năng EMG
Xét nghiệm đột biến gen SMN1, xác định đột biến xoá đoạn exon 7 và exon 8

Điều trị

Hiện tại phương pháp chủ yếu là điều trị triệu chứng, phòng ngừa các biến chứng và hỗ trợ chức năng sống cho người bệnh.

Các nhà khoa học trên thế giới vẫn đang nghiên cứu thử nghiệm các phương pháp điều trị đặc hiệu, trong đó có phương pháp điều trị gen.

Phòng ngừa

Phương pháp phòng ngừa bệnh hiệu quả nhất là tư vấn di truyền, xét nghiệm tầm soát đột biến gen SMN cho các cặp đôi hoặc xét nghiệm chẩn đoán trước sinh đột biến gen SMN cho thai của các cặp vợ chồng đã có tiền sử sinh con bị bệnh SMA.

Xem thêm: